آیه 30 سوره شوری

وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ (30)

وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ: و آنچه مى‌رسد شما را اى بندگان از بليه و آفت مالى و بدنى، فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ‌: پس به سبب آن چيزى است كه كسب كرده دستهاى شما يعنى به شآمت معصيت شما، وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ: و عفو مى‌فرمايد و در مى‌گذرد از بسيارى از گناه گناهكاران.

در كافى- از حضرت صادق عليه السّلام در اين آيه فرمايد: ليس من التواء

جلد 11 - صفحه 429

عرق و نكبة حجر و لا عثرة قدم و لا خدش عود الّا بذنب و امّا ما يعفو اللّه اكثر ممّن عجّل اللّه عقوبة ذنبه فى الدّنيا فانّ اللّه اجلّ و اكرم و اعظم من ان يعود فى الاخرة.

هيچ رگى و عضوى نباشد كه بجهد، و چوبى عضوى را بخراشد، و سنگى در پاى آيد، و خارى بخراشد مگر به گناهى كه صاحب آن كرده باشد، و آنچه خدا عفو فرمايد اكثر است از آنچه تعجيل فرمايد عقوبت گناه او را در دنيا؛ پس بتحقيق خدا اجل و اكرم اعظم است از اينكه عود فرمايد در عقوبت او در آخرت؛ يعنى در آخرت ديگر به آن گناه عذاب نفرمايد «1».

و لذا از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده: اميدوارترين آيتى كه خداى تعالى بر پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله نازل فرموده اين آيه است‌ (وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ ...) زيرا خبر داده كه به سبب بعضى گناه، مصيبت مى‌رسانم و از بسيارى جرم عفو نمايم؛ و او از آن كريمتر است گناهى را كه يكبار عفو كرده باشد در دنيا، بار ديگر بر آن عقوبت فرمايد در عقبى. «2»

تنبيه:

آيه شريفه مخصوص است به مجرمين و گناهكاران، و اما انبياء و ائمه معصومين كه ساحت قدس آنها از خطا و عصيان منزه باشد، ابتلاى به مصائب و آلام نسبت به آنان، مزيد در علوّ درجه مقام قرب است به حضرت احديت، و لذا يزيد لعنه اللّه وقتى در آن مجلس به حضرت سجاد عليه السّلام آيه را خواند: (وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ) حضرت ردع فرمايد: «كلا هذه نزلت فينا» نه چنين است كه اين آيه در باره ما باشد، و در حق ما نازل است‌ «ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها ... لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى‌ ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ» پس ما هستيم كسانى كه افسرده نشويم به آنچه قوت شود ما را و خوشحال نگرديم به آنچه بيايد ما را از دنيا «3».

«1» برهان ج 4 ص 127 حديث 6.

«2» منهج الصادقين، چاپ 1333 شمسى، ج 8، ص 221.

«3» برهان ج 4 ص 127 حديث 5 و ص 128 حديث 8- مستدرك سفينة البحار ج 6 ص 417- 416.

جلد 11 - صفحه 430

وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ «26» وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ «27» وَ هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ يَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيدُ «28» وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّةٍ وَ هُوَ عَلى‌ جَمْعِهِمْ إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ «29» وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ (30)

ترجمه‌

و اجابت مينمايد آنانرا كه گرويدند و كردند كارهاى شايسته و زياده ميدهد ايشانرا از فضل خود و كافران براى آنها عذابى سخت است‌

و اگر وسعت دهد خدا روزى را براى بندگانش هر آينه ستم كنند در زمين ولى فرو ميفرستد باندازه آنچه ميخواهد همانا او بر بندگانش مطّلع بينا است‌

و او است كه فرو ميفرستد باران را بعد از آنكه نوميد شدند و منتشر ميگرداند رحمتش را و او صاحب اختيار ستوده است‌

و از نشانه‌هاى قدرت او است آفريدن آسمانها و زمين و آنچه پراكنده كرد در آن دو از جنبنده و او بر جمع كردنشان وقتى كه بخواهد توانا است‌

و چيزيكه برسد بشما از مصيبت پس براى امرى است كه كسب كرده است دستهاى شما و ميگذرد از بسيارى از آنها.

تفسير

خداوند متعال دعاى اهل ايمان و اعمال صالحه را در باره خودشان و برادران دينيشان در صورتى كه صلاح باشد اجابت ميفرمايد و اعمال ايشانرا قبول ولدى الاقتضاء زيادتر از آنچه خواستند و استحقاق داشتند تفضّلا بايشان عطا خواهد فرمود ولى كفّار از اينمعانى بهره ندارند و براى آنها عذاب سخت در قيامت است در كافى از امام باقر عليه السّلام در ذيل اين آيه نقل نموده كه فرمود آن مؤمن است كه دعا ميكند براى برادر مؤمن خود در غيابش پس ملائكه آمين مى‌گويند و خدا ميفرمايد براى تو دو برابر آنست كه طلب نمودى براى او و مسئول تو را اجابت نمودم براى دوست داشتن تو او را و در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه زياد ميكند خدا براى ايشان از فضلش شفاعت را از كسيكه واجب شده است براى او آتش از كسانيكه نيكى كردند بايشان در دنيا و معلوم است كه تفضّل بر بندگان بايد بر وفق مصلحت آنها باشد و اگر خداوند وسعت دهد روزى را بر بندگانش و هر چه بخواهند بآنها عطا فرمايد هر آينه از حدّ خود تعدّى و تجاوز نمايند و زياد خوشحال و سرگرم شوند بدنيا و از آخرت غفلت نمايند و بيكديگر ظلم كنند ولى خداوند هر كس را بميزان صلاح دنيوى و اخروى او روزى و مال و عزّت ميدهد و او از ضمائر و مقدار قابليّت و استعداد ثروت و اقتضاء حال و وسعت مجال بندگان‌

جلد 4 صفحه 582

خود با خبر است مى‌داند و ميبيند مصالح و مفاسد امور آنها را در حديث قدسى است كه همانا بعضى از بندگان من كسى است كه اصلاح نميكند او را مگر غنا و بى‌نيازى و اگر فقير نمايم او را فاسد ميكند فقر او را و همانا بعضى از بندگان من كسى است كه اصلاح نميكند او را مگر فقر و ندارى و اگر بى‌نياز كنم او را فاسد ميكند او را دارائى و اين براى آنستكه من تدبير مينمايم امور بندگان خود را با علمى كه بباطن آنها دارم و آن خداوند ذات مقدسى است كه نازل ميكند از آسمان باران نافع بموقع لازم را كه غيث خوانده ميشود بعد از آنكه نااميد شده باشند از آن بندگان كه بيشتر موجب مسرّت و خوشحالى و مقتضى براى شكرگزارى است و منتشر مينمايد و پراكنده ميكند رحمت خود را در كوه و دشت و صحرا و دريا و بهره مى‌برند از آن انسان و حيوان و اشجار و گل و گياه و او است مدير امور و مالك رقاب و صاحب اختيار بندگان و ستوده و مستحق پرستش و ستايش است و از دلائل قدرت او است خلقت آسمانها و زمين با اين عظمت و وسعت و تمام موجودات جاندار از ملائكه و جن و انس و انواع حيوانات كه در آسمانها و زمين پراكنده فرموده و او بر جمع و حشر و اعدام و ايجاد آنها هر وقت بخواهد قادر و مقتدر است و آنچه برسد از مصيبت بر بندگان گناه‌كار كه مخاطب در آيه اخيره‌اند بقرينه نسبت كسب معصيت بآنها براى گناهى است كه از آنها سرزده با آنكه خداوند از بسيارى از معاصى آنها ميگذرد در كافى از امام صادق عليه السّلام در ذيل اين آيه نقل نموده است كه نيست براى كسى پيچ و تاب رگى و صدمه سنگى و لغزش پائى و خراش بدن از چوبى مگر بسبب گناه و امّا آنچه خدا عفو مينمايد بيشتر است از آنچه تعجيل ميفرمايد در عقوبت آن در دنيا و خدا اجلّ و اكرم است از آنكه باز او را در آخرت عقوبت نمايد و در مجمع قريب به اين معنى از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام در جواب كسيكه سؤال نموده از مصائب وارده بر اهل بيت عصمت و طهارت نقل نموده كه خداوند اولياء خود را مخصوص بمصائبى ميفرمايد براى مزيد اجرشان بدون گناه و ظاهرا اختصاص باولياء ندارد مصائب وارده بر اطفال و اشخاص بيگناه ديگر هم موجب اجر خواهد بود و اللّه اعلم.

جلد 4 صفحه 583

وَ ما أَصابَكُم‌ مِن‌ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَت‌ أَيدِيكُم‌ وَ يَعفُوا عَن‌ كَثِيرٍ (30)

و آنچه‌ اصابت‌ ميكند ‌شما‌ ‌را‌ مصيبتي‌ ‌پس‌ بواسطه اعمال‌ زشت‌

جلد 15 - صفحه 490

‌شما‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌هر‌ عملي‌ اثري‌ دارد و ‌با‌ اينكه‌ خداوند ‌از‌ بسيار ‌از‌ ‌آنها‌ عفو ميفرمايد.

وَ ما أَصابَكُم‌ مِن‌ مُصِيبَةٍ مصائب‌ وارده‌ ‌بر‌ انسان‌ منشأهاي‌ مختلف‌ دارد ‌که‌ ‌از‌ ‌آن‌ جمله‌:

فَبِما كَسَبَت‌ أَيدِيكُم‌ ‌است‌ و مكرر گفته‌ ‌شده‌ ‌که‌ معاصي‌ آثار وخيمه‌ بسيار دارد مثل‌ سياهي‌ قلب‌ قساوت‌ غفلت‌ تسلط شيطان‌ ‌بعد‌ ‌از‌ رحمت‌ رنجش‌ خواطر پيغمبر و ائمه اطهار و سلب‌ توفيق‌ و ضعف‌ ايمان‌ و بسا زوال‌ ايمان‌ و طغيان‌ و سركشي‌ و ‌من‌ جمله‌ نزول‌ بليات‌ و مصائب‌ ‌که‌ تمام‌ اينها ‌در‌ اثر معاصي‌ و نافرماني‌ ‌است‌.

وَ يَعفُوا عَن‌ كَثِيرٍ ‌که‌ بسا ميشود ‌به‌ توبه‌ ‌ يا ‌ ‌به‌ عمل‌ صالحي‌ ‌ يا ‌ دعاء مؤمنين‌ ‌ يا ‌ توسل‌ ‌به‌ ائمه هدي‌ و شفاعت‌ ‌آنها‌ ‌ يا ‌ اسباب‌ ديگري‌ خداوند عفو ميفرمايد. تنبيه‌: بليات‌ حكم‌ و مصالحي‌ دارد ‌غير‌ ‌از‌ معاصي‌ مثل‌ اينكه‌ بسا صورة بلاء ‌است‌ و ‌در‌ باطن‌ نعمت‌ ‌است‌ و بسا ‌براي‌ امتحان‌ ‌است‌ و بسا ‌براي‌ تزكيه نفس‌ ‌است‌ و تكميل‌ اخلاق‌ مثل‌ صبر و تحمل‌ مشاق‌ّ و بردباري‌ و حلم‌ و توجه‌ بخدا و دعا و امثال‌ اينها لكن‌ اينها حقيقت‌ مصيبت‌ نيست‌ بلكه‌ تفضل‌ ‌است‌ و ‌با‌ عموم‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ تنافي‌ ندارد و اللّه‌ العالم‌.

]

(آیه 30)- از آنجا که در آیات گذشته سخن از رحمت خدا در میان بود و این سخن طبعا این سؤال را بر می‌انگیزد که این مصائبی که ما با آن دست به گریبانیم از کجاست؟

آیه شریفه به این سؤال پاسخ می‌گوید: «هر مصیبتی به شما رسد به خاطر اعمالی است که انجام داده‌اید» (وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ).

تازه این تمام مجازات اعمال ناروای شما نیست چرا که «بسیاری را نیز عفو می‌کند» (وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ).

به این ترتیب یکی از فلسفه‌های حوادث دردناک و مشکلات زندگی مجازات الهی و کفاره گناهان است.

در حدیثی از امیر مؤمنان علی علیه السّلام نقل شده که فرمود: «بلاها برای ظالم

ج4، ص345

تأدیب است، و برای مؤمنان امتحان، و برای پیامبران درجه، و برای اولیاء کرامت و مقام است».